Bergen op Zoom, Parel onder de Brabantse historische steden, heeft een aansprekende slogan: ‘Daar waar Brabant Zeeland kust’. Gelegen aan de westelijke rand van Brabant kijk je vanaf de 21 meter hoge Brabantse Wal letterlijk Zeeland in. Hier raken de twee provincies elkaar en vindt de eerste uitwisseling plaats tussen de verschillende culturen, hoorbaar in de dialecten. Deze slogan is ook van toepassing op de Reeshof, meer precies op de Dongevallei, een natuurgebied midden in dit (vrij) nieuwe stadsdeel gevlijd rond het beekje de Donge: ‘Daar waar Tilburg Breda kust’.

Door Paul Spapens

De Donge is een typisch Brabantse beek waarvan de provincie er liefst 98 telt. Deze Brabantse laaglandbeken zijn uniek in de wereld. Ze kennen weinig verval, stromen traag en ze worden niet gevoed door een bron (altijd een inspirerend idee), maar door gewoon regenwater en grondwater. De Donge ontspruit zomaar ergens tussen Alphen en Baarle-Nassau, stroomt aan de rand van Reeshof in het Wilhelminakanaal en pakt aan de andere kant de draad weer op om ongeveer veertig kilometer verder te eindigen in de Amer.

Alles bij elkaar toch serieuze business, zo’n strumpke, zoals de Tilburgers en de Brabanders zeggen: een stroom is de gangbare benaming voor een beek. De bekendste en tegelijk de belangrijkste Tilburgse beek is De Leij, of ‘de Laai’ op zijn Tilburgs. Met deze beek is veel Tilburgse eigenheid verbonden. Omdat tot in de negentiende eeuw in de Leij wol, grondstof van Tilburg Wolstad, werd schoon gespoeld, werd dit beekje ook wel de ‘vuile Leij’ genoemd. Maar in de Laai werd ook veel gespeeld, dokkelen (pootje baden) bijvoorbeeld en dikkoppen (kikkervisjes) vangen. De Prent van Cees Robben van 4 mei 1979 laat het zomerse vermaak dat de Leij bood mooi zien.

In de Donge is vast ook veel gespeeld door kinderen die er in de buurt woonden, maar dit strumpke ging veel minder deel uitmaken van de beeldvorming van de stad omdat het zo ver weg lag, echt in het buitengebied, nog ver voorbij de Rijt en Boerke Mutsaers. Ongeveer een eeuw geleden gaf de mens de Donge een rigoureuze behandeling: het kronkelende strumpke werd finaal rechtgetrokken tot een kaarsrechte sloot. Alsof er een liniaal langs was gelegd, rechter dan recht. Van de ruigte rond de Donge werd weiland gemaakt. Maar toen gebeurde er iets wat heel eigen is aan Tilburg.

Ongedaan

De vernieuwing, want zo mag je het rechttrekken van de Donge wel noemen, werd weer ongedaan gemaakt. En daar werd dan weer iets nieuws van gemaakt. Gedwongen door nieuwe natuurwetgeving werd de oorspronkelijke situatie als onderdeel van de aanleg van het nieuwe stadsdeel Reeshof hersteld. De aanleg van een ecologische verbindingszone dwars door een woonwijk was uniek voor Nederland. De bewoners van de Reeshof mogen zich daar nu rijk mee rekenen, met de Dongevallei, een ongeveer vijf kilometer lange herstelde beek met aangrenzende natuur tot wel driehonderd meter breed. Het wemelt er van de flora en fauna. De gemoedelijk ogende Schotse hooglanders worden door de bewoners van deze VINEX-wijk gezien als hùn koeien.

Met de Dongevallei is ook een vroegere culturele grens weer zichtbaar geworden. De Donge vormde vele eeuwen de grens tussen de Meierij van Den Bosch en de Baronie van Breda. Een meierij is een zeer oude bestuursvorm die teruggaat tot de elfde eeuw. Tilburg maakte onderdeel uit van de Meijerij van Den Bosch. De Baronie van Breda was ook een bestuurlijke eenheid die in de veertiende eeuw ontstond. Deze gebieden ontwikkelden hun eigen cultuur. Je kunt zo’n invloed goed ervaren als je bij Poppel de grens oversteekt. Het is nog niet zo heel erg lang geleden dat er helemaal geen verschil was, maar dat ontstond door het trekken van de grens. Zo zou je de Donge van eeuwen her ook een grensgebied kunnen noemen.

War

De verschillen in cultuur tussen de Meijerij en de Baronie kun je tegenwoordig nog vooral goed hòren. Het dialect klinkt anders. Je kunt dat bijvoorbeeld horen door het gebruik van stopwoordjes. Zegt een Tilburger ‘war’ (nietwaar) aan het eind van een betoog, aan de andere kant van deze taalgrens gebruikt men ‘eej’, dat ook bekend is van het Zeeuws. En deze culturele uitwisseling begint dus in Bergen op Zoom, daar waar Brabant Zeeland kust.

De laatste jaren is er een opmerkelijke beweging gaande. Breda en Tilburg groeien steeds meer naar elkaar toe, met name op het gebied van samenwerkingsverbanden en samen plannen smeden voor de toekomst. In dat verband is het voor de Reeshof een aansprekende slogan: daar waar Tilburg Breda kust…