In het diepe besef dat er veel ergere dingen zijn in de wereld, beginnen we deze aflevering van de Prent-rubriek (deze bestaat trouwens binnenkort al weer vier jaar…) met de vaststelling dat Zouavenlaan verkeerd is geschreven. Dat moet namelijk met ‘oe’. Met ‘ou’ is oude spelling. Op zich is deze schrijfwijze helemaal niet zo erg, want hele volksstammen schrijven Zouaven, waar het Zoeaven moet zijn. Toch is het wel opvallend want van een straatnamencommissie mag je verwachten dat ze een schrijfwijze goed uitvogelen en al helemaal in Tilburg waar het de Zoeaven betreft.

Door Paul Spapens

De Zoeaven zijn in Tilburg van grote en invloedrijke betekenis zijn geweest. Maar wie kent ze nog? Het straatnaambordje geeft geen beknopte toelichting. Dat zou trouwens voor heel veel Tilburgse straten welkom zijn. Soms gebeurt dat wel, heel vaak niet. Dit als een terzijde. De Zouavenlaan ligt in de wijk Zorgvlied. In de directe omgeving vind je de straten Luitenant Looijmansstraat, Baron van Lamsweerdelaan, Luitenant Wilsstraat en het Antoine Artsplein. Al deze mensen waren Zoeaven.

Alleen Antoine Arts was een Tilburger en dan tegelijk ook de meest bekende Tilburgse Zoeaaf. Hij werd in 1845 in Arnhem geboren en vestigde zich na zijn Zoeavenavonturen in 1878 in Tilburg. Een jaar later begon hij een drukkerij. Datzelfde jaar startte hij een eigen krant, de Nieuwe Tilburgsche Courant. De inhoud van de ‘Krant van Arts’ zou je sociaal-katholiek progressief kunnen noemen. Hoofdredacteur Arts bepleitte geregelde werktijden. Hij was voorstander van de katholieke vakorganisatie en hij was tegen kinderarbeid. De fabrikanten en de pastoors waren niet zo blij met de Nieuwe Tilburgsche Courant.

Maar bovenal was krantenman en later ook gemeenteraadslid en Tweede Kamerlid Antoine Arts een Zoeaaf, een lid van een infanterie-eenheid van de Kerkelijke Staat. Paus Pius IX (het Piusplein is naar hem genoemd) riep in 1860 ongehuwde jongemannen op om hem te helpen bij het verdedigen van zijn grondgebied. Het Zoeavenleger telde ongeveer 11.000 manschappen van over de hele wereld. 3,181 van hen waren Nederlander. Op zondag 4 februari 1866 vertrok de eerste groep Tilburgse vrijwilligers. In totaal hebben 65 Tilburgse Zoeaven voor de Paus gestreden. Antoine Arts maakte snel carrière en hij werd een van de acht Nederlandse officieren in het pauselijke leger. Dat is de belangrijkste reden geweest om een straat naar hem te vernoemen.

Weinig bewaard

Hoe bijzonder de Zoeaven in Tilburg ook zijn geweest, er is van hen weinig bewaard gebleven, althans in Tilburg. Het Stadsmuseum was zo vriendelijk uit te zoeken wat er aan objecten in de collectie zit en dat is opvallend weinig, onder meer een aantal medailles en een penning. In het Textielmuseum bevindt zich een vaandel van vóór 1881 van de Tilburgse Zoeavenbroederschap Fidei et Virtuti (Trouw en deugd). Prachtig vaandel trouwens met onder meer het oude stadswapen van Tilburg. De grootste collectie stoffelijke herinneringen aan de Tilburgse Zoeaven bevindt zich in net Nederlands Zouavenmuseum in Oudenbosch. Van Antoine Arts kun je er bijvoorbeeld documenten, medailles, foto’s en een schilderij bewonderen. Ze hebben daar zelfs zijn geweer.

Betreft dat allemaal stoffelijke herinneringen, onder aan aantal leden van het Koninklijk Tilburgs Mannenkoor Sint Caecilia 1877 is de herinnering nog springlevend omdat het familieleden zijn van oorspronkelijke Zoeaven. In de meest recente nieuwsbrief van dit koor wordt onder anderen Tilburger Jacobus van den Brant genoemd die in 1867 toetrad tot het Pauselijke leger. Een ver familielid, lid van dit koor, heeft nog de medaille in zijn bezit die Jacobus kreeg toen hij afzwaaide. Er staat ‘Bene Merenti’ op, ‘voor een verdienstelijk persoon’.

In 1877 werd de Liedertafel Sint Caecilia opgericht als een activiteit van de Tilburgse Zouaven Broederschap Fidei et Virtuti. In 1929 werd de naam veranderd in Tilburgs Mannenkoor Sint Caecilia en bij het 75-jarig bestaan verleende koningin Juliana het predicaat koninklijk. In 2027 bestaat het koor anderhalve eeuw. Als opmaat werd in de nieuwsbrief stilgestaan bij de indrukwekkende ontstaansgeschiedenis. Het is mooi om vast te stellen dat het Koninklijk Tilburgs Mannenkoor Sint Caecilia 1877 na al die tijd nog steeds een florerend gezelschap is. En dat is beslist niet vanzelfsprekend.

Sesiliafist

Dat inspireerde tot deze Prent van 2 december 1977. Cees Robben had het dan wel over een gemengd koor, maar zo te zien is toch duidelijk sprake van een mannenkoor. Die Prent kwam niet zomaar uit de lucht vallen. Op of rond 22 november vieren zanggezelschappen nog steeds het ‘Sesiliafist’. De Heilige Caecilia is de patrones van zangkoren. 22 november is haar feestdag.