De Dionysiuskerk op 't Goirke, de grootste en één na oudste kerk van Tilburg, wordt ook wel de 'Kathedraal van Tilburg' genoemd. Het is een van de eerste Neogotische bouwwerken van Nederland, misschien wel van het Europese vasteland. Dat heeft alles te maken met Willem II, maar ook met ene pastoor Van de Ven, blijkt uit de expositie 'Goirkese Geheimen' die te bezichtigen is op zondag 28 september.

Aan de Goirkese kerk uit 1839 gingen diverse 'kerkschuren' vooraf. De eerste schuur die als kerk werd ingericht stond bij het Kasteel van Tilburg. Oude kaarten geven hiervoor aanwijzingen. De huidige pastorieklamp, een terrein van het bisdom, was in vroeger eeuwen een omgracht heiveld dat toebehoorde aan de heer van Tilburg. Aktes uit de 16e eeuw spreken van een 'hoeve in die Goerkenstraet'. We kennen in Tilburg vijf kasteelhoeven; de Goirkese hoeve zou een zesde hoeve kunnen zijn geweest. Het was op dit terrein dat de Norbertijnen, via ene pastoor Coolen, een schapenstal tot kerkschuur wisten om te toveren. Een kerkschuur, omdat in die tijd de katholieke eredienst niet openlijk beleden mocht worden. Ter kerke gaan op t Goirke was wel noodzakelijk geworden omdat in 1710 het kasteel in handen was gekomen van een niet-katholiek, Van Hessen-Kassel. Tot dan toe gaf Coolen zijn heilige missen op het kasteel, in een omgebouwde paardenstal, waar hijzelf naast woonde.

Tweemaal Dionysius

Het is belangrijk te beseffen dat Coolen pastoor was van de gehele Parochie Tilburg. Het kerkelijke centrum van onze stad lag in de Staatse periode dus op de Hasselt en later op het Goirke. Vanuit de pastorie van het Goirke werd ook de kerkschuur op het Heike bediend. In 1797 scheidde het Heike zich officieel af, maar met behoud van de patroonheilige, zodat Tilburg vanaf dan twee Dionysius-parochies kende: Goirke en Heike. Door de parochiefusies van de laatste jaren is die situatie nu ongeveer weer hersteld, met het spoor als scheidslijn. In de Norbertijnenpoort naast de Goirkese kerk staat Dionysius verbeeld, met zijn afgehakte hoofd in zijn handen.

't Goirke moest wel hard lobbyen voor de huidige, bakstenen kerk die uiteindelijk in 1839 gereed kwam. Pastoors Van de Ven (Goirke) en Zwijsen (Heike) gingen ervoor op bezoek bij koning Willem I. Die was aanvankelijk niet zo happig om hiervoor in zijn buidel te tasten, maar zoon Willem II -toen nog prins- wist hem te overtuigen. Willem II was verzot op een nieuwe bouwstijl die hij in Engeland had leren kennen, de Neogotiek. Dat maakt het project wel extra kostbaar.

Onderschat figuur

De bouwpastoor, Wilhelmus van de Ven (1793-1882), is in dit verhaal een wat onderschat figuur onder lokale historici. Hij was de eerste Deken van Tilburg en deed op 't Goirke wat Zwijsen op 't Heike deed, namelijk van onderwijs en zorg een katholieke zaak maken. Een zeldzaam schilderij van hem, met daarop de oudste afbeelding van de Goirkese kerk en een schets van het eerste hoogaltaar, heeft de tand des tijds niet goed doorstaan. Vrijwilligers van de werkgroep Goirkese Geheimen/Open Monumentendag is het gelukt Van de Ven's gezicht te reconstrueren.

Terwijl de Noordhoekse kerk in 1975 werd afgebroken wist de Dionysiuskerk op ’t Goirke ter nauwernood sluiting te ontlopen. Feitelijk stonden de parochianen destijds tegenover het bisdom, dat reeds had besloten de kerk aan de eredienst te onttrekken. Met bloed, zweet en tranen is het voorkomen. Tussen 2008 en 2015 is de Goirkese kerk volledig gerestaureerd en in alle pracht hersteld. Veel van haar inventarisstukken zijn geschonken door bekende Goirkese (textiel)families, waaronder Van Amelsfoort, De Beer, Eras, Janssens en Van Laarhoven. De man met veruit de meeste schenkingen op zijn naam -als ontvanger dan- is bouwpastoor Van de Ven. Hij bleef lang in functie en bij elk jubileum kreeg hij weer wat moois erbij voor zijn kerk, van kandelaar tot doopvont.

De expositie Goirkese Geheimen werd ingericht voor Open Monumentendag maar is opnieuw te bezoeken op zondag 28 september van 11:30 tot 14:30 uur, Goirkestraat 68.