Bij het Kadaster denk je mogelijk aan mannen met rood-witte stokken die percelen opmeten. Of aan de Rijdende rechter, waar ‘Het Kadaster’ regelmatig uitsluitsel moet geven over een erfgrens. Maar wist je dat het Kadaster ook een interessante informatiebron is voor historisch onderzoek?

Door Theo van Etten

Martijn van Bommel is historisch onderzoeker bij Regionaal Archief Tilburg en razend enthousiast over de Kadaster Archiefviewer. Hij werkt er vrijwel dagelijks mee. Sinds een aantal jaren kun je voor deze dienst terecht bij het archief. Martijn helpt bezoekers met vragen over de historie van hun huis of perceel. “Zeker bij oude huizen van vóór 1901,” zegt hij. “Pas met de invoer van de Woningwet in dat jaar werd een bouwarchief aangelegd. Die tekeningen kun je digitaal opvragen, maar bij oudere huizen ben je vaak aangewezen op het Kadaster.”

‘Hoe oud is mijn huis eigenlijk en wat stond hier voordat mijn huis gebouwd werd?’ Of: ‘Tijdens de verbouwing stuitte ik op een oude fundering, waar zou die van geweest kunnen zijn?’ Met dergelijke vragen kun je bij de medewerkers van het archief terecht. Martijn is behoorlijk bedreven in het zoeken met de Archiefviewer en zoeft van het ene scherm naar het andere. “Dat vraagt wel om enige oefening hoor,” beantwoordt hij mijn verbaasde blik. “Het kan een behoorlijke puzzel zijn.”

Donker bos

Martijn vergelijkt kadasteronderzoek met een caleidoscoop aan oude veldnamen waarin je houvast moet zien te vinden. “Zo spreken we nu over de wijk St. Anna, maar op oude kadasterkaarten lees je daar ‘de Schijf’. Daar verwijzen de Lange en korte Schijfstraat naar. Zo kan het voelen alsof je de weg moet vinden in een donker bos, slechts geholpen door een lantaarn.” Toch hoeft dat de hobby-onderzoeker niet af te schrikken. “We helpen de mensen graag op weg. We leggen uit hoe het kadaster in elkaar zit en hoe je informatie kunt vinden. Vind je dat lastig, dan gaan wij zelf voor je aan de slag.”

Een bijzondere vraag was die van een bezoeker die wilde weten waarvoor de gemetselde bakken bij het huis van zijn vroegere buurman dienden. “Als kind had hij zich dat al afgevraagd en nu, bijna een leven later, was hij nog steeds nieuwsgierig.” Bouwtekeningen waren niet aanwezig en dus ging Martijn aan de slag. “Zijn buurman bleek slager te zijn. Het waren pekelbakken, waarin het vlees bewaard werd. Tof dat ik hem daarmee kon helpen.”

Modern hulpmiddel

Martijn zet de tool in voor iedereen die meer wil weten over zijn woonhuis, straat of wijk. “We gaan als het ware terug in de tijd. Het kadaster gaat terug tot 1832, maar mocht dat niet voldoende zijn, dan hebben we altijd nog andere archieven waarin we verder kunnen zoeken.” Bezoekers kunnen gewoon in de studiezaal van het archief aan de slag. Martijn: “Voor onderzoek is de Archiefviewer een tophulpmiddel in de moderne tijd. Door deze te combineren andere tools, deels gebaseerd op AI, kunnen we kaartlagen over elkaar leggen en zie je heel duidelijk hoe de situatie vroeger was.

Onlangs kon Martijn met behulp van de Kadasterviewer de exacte locatie van een galgenheuvel in Hilvarenbeek bepalen. “We hebben er een podcast over gemaakt. Die kun je vanaf oktober beluisteren op de website van Regionaal Archief Tilburg.”